Το Βυζάντιο γοητεύει τους Ιάπωνες ήδη από το 1950 - Έδρα Βυζαντινών Σπουδών στο Waseda, το μεγαλύτερο ιδιωτικό πανεπιστήμιο του Τόκιο
Όταν στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ο Ιάπωνας ιστορικός Τομογιούκι Μασούντα (Tomoyuki Masuda) έφτασε στο Άγιον Όρος, γνώριζε ήδη πολλά για την ιστορία του Βυζαντίου. Την είχε μελετήσει και -το σημαντικότερο- γνώριζε άπταιστα ελληνικά, ώστε να διαβάζει τις πηγές από τα πρωτότυπα κείμενα.
Η ιστορία, η πολιτική οργάνωση, η τέχνη και η ναυτική παράδοση του Βυζαντίου γοήτευε τους Ιάπωνες ήδη από τη δεκαετία του 1950, αλλά ο Μασούντα ήταν αυτός που συνέβαλε στην ίδρυση και λειτουργία έδρας Βυζαντινών Σπουδών στο Waseda, το μεγαλύτερο ιδιωτικό πανεπιστήμιο του Τόκιο, με τον αριθμό των φοιτητών να αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο.
Πολλοί φοιτητές αγάπησαν λίγο παραπάνω το Βυζάντιο, ταξίδεψαν στην Ελλάδα, αλλά και στην Τουρκία κι ένας από αυτούς, ο Γιούσκι Οσιμίτσου, μαθητής του Μασούντα, βρέθηκε πριν μερικές μέρες στη Θεσσαλονίκη και βαφτίστηκε Χριστιανός Ορθόδοξος στον Ναό της Αχειροποίητου. Μάλιστα επειδή προέρχεται από την Ανατολή (στα αγγλικά east και Easter το Πάσχα), πήρε το όνομα Πασχάλης και χάρηκε ιδιαίτερα για την ιδέα του ιερέα που τον βάφτισε.
Ο Ιάπωνας φοιτητής, Πασχάλης, μετά τη βάφτισή του στον Ναό της Αχειροποίητου, με τον καθηγητή του ΑΠΘ, Θανάση Σέμογλου
Η μελέτη ενός χειρόγραφου του 1070 από την αγιορείτικη Μονή Διονυσίου
Ο Τομογιούκι Μασούντα έκανε τη διδακτορική του διατριβή στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ και αυτή δημοσιεύτηκε το 1990. Είχε ως θέμα τη μελέτη και ανάλυση ενός Ευαγγελιτάριου (αριθ. 587μ.), το οποίο χρονολογείται στα 1065-1085, -πιθανότατα στη δεκαετία το 1070- και βρίσκεται στη Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους. Σύμφωνα με τη μελέτη του καθηγητή Μασούντα, παραγγελιοδότης του συγκεκριμένου χειρόγραφου είναι η Αικατερίνη, σύζυγος του αυτοκράτορα Ισαάκιου Α΄ Κομνηνού (1007-1061), του πρώτου της Δυναστείας των Κομνηνών που βασίλεψε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η Αικατερίνη, όπως και η κόρη της Μαρία, ήταν μοναχές στη Μονή Μυρελαίου στην Κωνσταντινούπολη (σήμερα είναι τέμενος και βρίσκεται στην περιοχή Λαλελί) και η απεικόνιση των Μυροφόρων στο χειρόγραφο Ευαγγελιτάριο θύμιζε μάνα και κόρη όταν επισκέπτονταν τον τάφο του Ισαάκιου Α΄. Το χειρόγραφο αυτό, που θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα της μεσοβυζαντινής εποχής, ήταν αρχικά στη Μονή Στουδίου, που χρονολογείται στον 5ο αιώνα -νεότερο από την Αγία Σοφία- και είναι το παλαιότερο θρησκευτικό οικοδόμημα της Κωνσταντινούπολης, που από το 2013 έχει ανακαινιστεί και μετατραπεί σε τέμενος. Από τη Μονή Στουδίου, μέσω δωρεάς, έφτασε στο Άγιον Όρος και στη Μονή Διονυσίου.
Αυτό το διάστημα κυκλοφορεί -στα ιαπωνικά προς το παρόν- το νέο βιβλίο του Μασούντα για την εικόνα της Ανάληψης του Χριστού, κρητικής τεχνοτροπίας του 15ου αιώνα, αγιογραφημένη από τον Ανδρέα Ρίτζο, η οποία εκτίθεται ως δωρεά ιδιώτη στο Μουσείο Δυτικής Τέχνης του Τόκιο.
Ο Ανδρέας Ρίτζος ήταν ο σημαντικότερος ζωγράφος εικόνων στην Κρήτη το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα. Φιλοτέχνησε αγιογραφίες από το 1451 ως το 1492, χρονιά που πέθανε και η τεχνοτροπία του ήταν ένας συγκερασμός της βυζαντινής και της λατινικής. Το περίεργο είναι πως δεν έχουν βρεθεί ως σήμερα, ενυπόγραφα έργα του στην Κρήτη και το σύνολο της παραγωγής του βρίσκεται στην Πάτμο και στην Ιταλία.
Ένας επίσης σπουδαίος Ιάπωνας Βυζαντινολόγος είναι ο Χιροφούμι Σουγκαβάρα (Hirofumi Sugawara), ο οποίος διδάσκει Ιστορία της Τέχνης στο πανεπιστήμιο Kanagawa στην περιοχή της Γιοκοχάμα και τούτες τις μέρες βρίσκεται για έρευνα στην Καππαδοκία. Τον περασμένο μήνα ο Σουγκαβάρα έκανε μία ακόμη επίσκεψη στη Θεσσαλονίκη, μίλησε σε εκδήλωση του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών και ταξίδεψε για πρώτη φορά στο Άγιον Όρος. Και αυτός γνωρίζει πολύ καλά ελληνικά, μιλάει και γελάει δυνατά, καπνίζει αρειμανίως και οι φίλοι τον αποκαλούν «Ο Ελληνάρας».
Ο Σουγκαβάρα κατά την πρόσφατη ομιλία του στο ΚΒΕ στη Θεσσαλονίκη
Η Ιαπωνία μελετά το Βυζάντιο
«Η μελέτη του Βυζαντίου στην Ιαπωνία, αν και αρχικά περιορισμένη, έχει εξελιχθεί και αναπτυχθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια, με σημαντικά βήματα στον τομέα των βυζαντινών σπουδών και της εκμάθησης της βυζαντινής τέχνης και ιστορίας. Στηρίζεται σε μια σειρά σημαντικών ακαδημαϊκών επιτευγμάτων και πολιτιστικών ανταλλαγών, ενδεικτικά της διαρκούς αφοσίωσης των Ιαπώνων μελετητών στη βυζαντινή κληρονομιά», λέει στη Voria, ο Θανάσης Σέμογλου, καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ.
Ο καθηγητής του ΑΠΘ, Θανάσης Σέμογλου, με τον Ιάπωνα βυζαντινολόγο, Τομογιούκι Μασούντα στη Μονή Δαφνίου στο Χαϊδάρι
«Το Βυζάντιο και οι σπουδές στην Ιαπωνία. Μία ιστορική αναδρομή με έμφαση στο σήμερα», ήταν το θέμα της εισήγησης που έδωσε την Παρασκευή ο κ. Σέμογλου στην Επιστημονική Ημερίδα του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών για την «Επίδραση του Βυζαντινού Πολιτισμού στον σύγχρονο κόσμο».
Σύμφωνα με τον κ. Σέμογλου, οι βυζαντινές σπουδές στην Ιαπωνία άρχισαν να οργανώνονται στα τέλη της δεκαετίας του 1950, αρχικά επικεντρωμένες στις μελέτες του Βυζαντίου ως μέρος της «Μεσαιωνικής Ιστορίας της Ανατολικής Ευρώπης», χωρίς ξεχωριστή αναγνώριση του αντικειμένου ως αυτόνομου επιστημονικού πεδίου. Στην αρχή, οι Ιάπωνες μελετητές στράφηκαν κυρίως στην ανάλυση έργων άλλων ακαδημαϊκών και στις δυτικοευρωπαϊκές προσεγγίσεις του Βυζαντίου.
Σύντομα, ωστόσο, επιδίωξαν να αναπτύξουν τις δικές τους θεωρίες, επικεντρωμένες στην ιδιαίτερη φύση του βυζαντινού πολιτισμού και της κοινωνίας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις έρευνες για τη φεουδαρχία στο Βυζάντιο, οι οποίες υπήρξαν σημαντικός τομέας της ιαπωνικής έρευνας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960.
«Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, οι Ιάπωνες ακαδημαϊκοί εμβάθυναν σε τομείς όπως η βυζαντινή τέχνη, η πολιτική ιστορία, η ναυτική ιστορία και οι κοινωνικοοικονομικές δομές του Βυζαντίου. Αξιοσημείωτη ήταν η συμβολή της καθηγήτριας Sahoko Tsuji, η οποία ανέλαβε τη μετάφραση σημαντικών έργων και έγραψε κείμενα για την εικονομαχία και τη βυζαντινή τέχνη, αφήνοντας βαθύ αποτύπωμα στις σπουδές του Βυζαντίου στην Ιαπωνία», είπε ο κ. Σέμογλου.
Πρόσθεσε δε πως η σημαντική ώθηση στις βυζαντινές σπουδές ήρθε με την επίσκεψη του γνωστού Βυζαντινολόγου Hans-Georg Beck το 1975, ο οποίος παρουσίασε νέες θεωρίες και ερωτήματα για το Βυζάντιο. Οι μελέτες και οι διαλέξεις του επηρέασαν βαθιά τη νέα γενιά Ιαπώνων ερευνητών.
Από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα, οι Βυζαντινές σπουδές στην Ιαπωνία γνώρισαν ανάπτυξη και ωρίμανση, με ερευνητές να εστιάζουν σε τομείς όπως η πολιτική ιστορία του Βυζαντίου η θρησκεία, και η κοινωνική δομή της αυτοκρατορίας. Το έργο των μελετητών από την Ιαπωνία στις βυζαντινές σπουδές έχει επεκταθεί, ενώ συνεχίζονται οι προσπάθειες για τη δημοσίευση βιβλίων, μελετών και εκθέσεων που αφορούν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Στο πλαίσιο των βυζαντινών σπουδών, το πανεπιστήμιο Waseda και άλλα ακαδημαϊκά ιδρύματα στην Ιαπωνία έχουν γίνει κέντρα για τη μελέτη της βυζαντινής τέχνης, με εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο καθηγητής Τομογιούκι Μασούντα, που έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της έρευνας για τη βυζαντινή εικονογραφία και την τέχνη. «Η δραστηριότητα αυτή αποδεικνύει τη σημασία των βυζαντινών σπουδών στην Ιαπωνία, η οποία παρά τις γεωγραφικές και πολιτισμικές αποστάσεις από το Βυζάντιο, έχει αναπτύξει μια μοναδική και πολυδιάστατη σχέση με την ιστορία και τον πολιτισμό του», κατέληξε ο κ. Σέμογλου.
